ASYA’NIN BÜYÜYEN KAPLANI: VİETNAM

Çin’den sonra Asya ülkelerinde ekonomik başarıya ulaşan en yakın ülke olarak Vietnam görülmektedir. Çalışmaya dair esas soru burada ortaya çıkmaktadır: Önümüzdeki süreçte Vietnam gerçekten yeni bir Asya Kaplanı olabilir mi? Vietnam, günümüzde genç ve 100 milyona yaklaşan nüfusu ile, hâlâ göreceli olarak düşük olan kişi başına düşen 4.347 ABD Doları GSYİH değeri, toplam GSYİH’sini aşan ihracatı ve ihracat içerisindeki artan yüksek teknolojili ürünlerin payı ile gelecekte dünya ekonomileri arasında isminden daha fazla söz ettireceği düşünülmektedir.

Bugünkü Vietnam ya da resmi adıyla Vietnam Sosyalist Cumhuriyeti 1976 yılında, Güney Vietnam ve Kuzey Vietnam’ın birleşmesiyle kurulmuştur. Vietnam 1986’dan itibaren “yenileme” anlamına gelen “Doi Moi” reformlarını hayata geçirmiştir. Bu reformlar, Çin’in politikalarına benzer şekilde sosyalist ekonomi ile kapitalist ekonominin bir araya gelmesini sağlamıştır. Yapılan çalışmalar da 1986’dan itibaren hayata geçirilen reformların, Vietnam’ı dünyanın en fakir ülkelerinden biri iken orta alt gelirli bir ülke kategorisine geçmesinde önemli rol oynadığını göstermektedir (Barker ve Üngör, 2019). Yine bu süreçte, Vietnam 1995’te Güneydoğu Asya Ülkeleri Birliği’ne (ASEAN) katılmıştır. 2007 yılında Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ)’ye katılmıştır. Diğer taraftan, 2019 yılında Avrupa Birliği (AB) ile Vietnam arasında “Ticaret ve Yatırımları Koruma Anlaşması” imzalanmış, 2020 yılında “Ticaret Anlaşması” yürürlüğe girmiştir. 2023 yılında ise ABD ile Vietnam arasında “kapsamlı stratejik ortaklık” imzalamış ve Vietnam, ABD ile ilişkilerini Rusya ve Çin ile aynı seviyeye getirmiştir (Loefstrand ve Veiel, 2024).

Vietnam yüksek büyüme oranları ile Asya Kaplanlarına benzetilmektedir. Vietnam’ın toplam GSYİH’sinin 1986-2023 dönemindeki yıllık ortalama büyüme oranı %6,4 olmuştur. The Economist (2016), Vietnam’ın önümüzdeki on yılda %7’lik bir hızı koruyabilmesi durumunda ülkenin Güney Kore ve Tayvan ile aynı yörüngeyi izleyeceğini öngörmektedir. Ancak, yıllık büyüme %4’ün altına düşerse, Vietnam’ın Latin Amerika ekonomilerine benzeyeceği ifade edilmiştir (The Economist, 2016).

Gerek Covid-19 salgını, gerekse ABD ile Çin arasında artan ticaret savaşı ve gerilim, özellikle batılı şirketlerin Doğu Asya’da Vietnam’a olan ilgisini daha fazla arttırmıştır. Bu noktada aslında Vietnam Çin’in bir alternatifi değil, birçok açıdan tamamlayıcısı olarak görülmektedir. Özellikle tarafsız ve bağımsız politikaları ile Vietnam, bir taraftan Çin ve diğer doğu Asya ülkeleri ile ilişkilere önem verirken, diğer taraftan yaptığı anlaşmalar ile batı ülkeleri ile ilişkilerini daha güçlü hale getirmektedir. Böylelikle, Çin ile ABD arasındaki ticaret savaşları sonucunda ortaya çıkan fırsatlardan en çok Vietnam’ın yararlandığı görülmektedir. Bu durum, Vietnam’ın geçmiş yıllara kıyasla daha fazla doğrudan yabancı yatırım (DYY) girişi sağlamasına olanak tanımaktadır (World Bank Group, 2024). 

Artan DYY girişi, ihracatı da güçlü bir şekilde etkilemiştir. 1986 yılında ihracatın GSYİH içindeki payı %7’nin altında iken, 2023 yılında toplam ihracat GSYİH’nin üzerinde gerçekleşmiş, %105’e yükselmiştir (Trade Map, 2024; World Bank Group, 2024). Daha da önemlisi Vietnam’ın ihracatında yüksek teknolojili ürünlerin payı oldukça hızlı büyümüştür. 2010 yılında %13 olan yüksek teknolojili ürünlerin payı, 2020 yılına gelindiğinde %42’ye ulaşmıştır. Bu sayede, Vietnam dünyada yüksek teknolojili ürün ihracatında 7.sıraya yükselmiştir (EASTASIAFORUM, 2023). 

Yüksek teknolojili ihracatın önemli bir kısmı yabancı şirketler tarafından yapılmıştır. Özellikle Samsung, akıllı telefon üretiminin yaklaşık %60’ını Vietnam’da gerçekleştirmektedir. Samsung’un Vietnam fabrikalarında 110 bin kişi istihdam edilmektedir. Bunun ötesinde, 2022 yılında 65 milyar dolar ihracat ile Vietnam’ın ihracatının %18’ini Samsung ürünleri oluşturmaktadır (MONEYWEEK, 2023). 

Buna benzer şekilde, NIKE ürünlerinin yarısı Vietnam’da üretilmektedir. Apple ise bir yandan Çin’de üretimini azaltırken, Vietnam’da daha fazla üretim yapmayı planlamaktadır. Dolayısıyla Apple da üretimini Çin’den Vietnam’a kaydırmaktadır. Öyle ki, Çinli ve Tayvanlı tedarikçilerini Vietnam’da üretim yapmaya zorlamaktadır. 

Bununla birlikte ABD’li teknoloji devi NVIDIA yakın bir zamanda yerli bir ortak ile 200 milyon dolarlık bir yatırım yapmıştır (Levinson, 2024). Bu gelişmeler, Vietnam’ın dünya pazarlarında daha önemli potansiyele ulaşmasını ve ihracatının daha fazla artmasını sağlayacaktır. 

Vietnam’ın yüksek teknolojili ihracatının önemli bir kısmını ve toplam ihracatın %70’ini yabancı şirketler tarafından gerçekleştirilmesi, yerli üreticilerin ihracat ve üretim konusunda zayıf kaldığını göstermektedir (EASTASIAFORUM, 2023). Yerli üreticilerin hala önemli bir kısmı tarım ürünlerine dayalı emek-yoğun sektörlerde faaliyet göstermektedir (Barker ve Üngör, 2019). 

Bununla birlikte, Vietnam ekonomisinin temel aktörlerinden biri olarak emlak piyasası da yolsuzluk soruşturmaları nedeniyle son yıllarda durgunlaşmıştır (Loefstrand ve Veiel, 2024). Bu çerçevede, Vietnam’ın daha fazla büyüyebilmesi özellikle yerli üreticilerin toplam faktör verimliliği ve beşeri sermayesinin artması ile gerçekleştirilebilecektir. 

Dolayısıyla, sürdürülebilir bir büyüme için Vietnam’ın uyguladığı liberal ticaret ve yatırımı teşvik edici politikalarının etkisi kısa vadede görülebilirken, yerli yatırımcıların büyümeden pay alması ise daha uzun bir zaman alabilir. Bu açıdan Vietnam’ın kişi başına düşen GSYİH’sini daha üst noktalara taşımasının önündeki engeller ve fırsatlara bakıldığında, fırsatların daha fazla olduğu, ancak sürdürülebilir olması için yolsuzlukların azaltılması, altyapı yatırımlarının artması ve genç ve dinamik işgücünün yenilikçi bir şekilde değerlendirilmesini gerekli kılmaktadır. 

Kaynakça

Barker, T., & Üngör, M. (2019). Vietnam: The Next Asian Tiger?. The North American Journal of Economics and Finance, 47, 96-118. https://doi.org/10.1016/j.najef.2018.11.010

EASTASIAFORUM. (2023). Can Vietnam become the next Asian tiger? 30 October 2023. https://doi.org/10.59425/eabc.1698703204

European Commission. (2024). EU-Vietnam Trade Agreement and Investment Protection Agreement. https://policy.trade.ec.europa.eu/eu-trade-relationships-country-and-region/countries-and-regions/vietnam/eu-vietnam-agreement_en

Levinson, E. (2024). Vietnam – The Evolution of Asia’s Next Tiger Economy. May 14, 2024. https://www.hubbis.com/article/vietnam-the-evolution-of-asia-s-next-tiger-economy

Loefstrand, J., & Veiel, E. (2024). Vietnam: Asia’s next frontier tiger. April 2024. https://www.troweprice.com/financial-intermediary/us/en/insights/articles/2024/q2/vietnam-asias-next-frontier-tiger.html

MONEYWEEK. (2023). Vietnam, Asia’s new tiger economy, is roaring. Investors take note. By Alex Rankine last updated 6 November 2023 in Features. https://moneyweek.com/investments/emerging-markets/vietnam-asia-tiger-economy-is-roaring

The Economist. (2016). Vietnam’s Economy: The Other Asian Tiger. August 6th. https://www.economist.com/leaders/2016/08/04/the-other-asian-tiger

Trade Map. (2024). Trade statistics for international business development. https://www.trademap.org/

World Bank Group. (2024). World Bank Open Data, https://data.worldbank.org/